Afghanistan debat Tweede Kamer
Vergaderjaar 2001-2002
dinsdag 9 oktober 2001

Bijdrage van de heer Balkenende (Kamerlid CDA), plus interrupties

De heer Balkenende (CDA): Mevrouw de voorzitter. De dag van 11 september, toen de Verenigde Staten slachtoffer werden van terroristische aanslagen, zal bij zeer velen lang, zeer lang in het geheu-gen gegrift blijven. Iedereen herinnert zich wat hij of zij deed op het moment dat het vreselijke nieuws bekend werd. Dat gold ook voor onze Kamer. Het vragenuur was bezig toen de berichten ons bereikten. Wij waren onthutst, ook omdat wij zagen dat wij plotseling te maken kregen met een nieuw soort oorlog, een meedogenloze oorlog van terroristen tegenover de beschaafde wereld. Geen islam tegenover het Westen, dat nadrukketegelijk niet, maar terrorisme tegenover beschaving. 

Het is van groot belang, ook nu, om dat conflict als zodanig te benoemen. Het gaat om een flagrante schending van universele humanitaire waarden. Dat geldt internationaal en dat geldt ook in eigen land. Nederland is een open en tolerant land en openheid en tolerantie kunnen bestaan als er sprake is van wederzijds respect en erkenning van gemeenschappelijke spelregels. Mijn voorganger de heer De Hoop Scheffer heeft bij de algemene politieke beschouwingen de kwestie van het terrorisme in verband gebracht met waarden. Daar liggen de gemeenschappelijke belangen op dit moment, ongeacht het geloof of de wereldbeschouwing die men aanhangt. Er was kort na 11 september de angst dat de vreselijke ontwikkelingen in de Verenigde Staten zouden kunnen leiden tot harde en wellicht ongecontroleerde acties van de zijde van Amerika, als reactie op het geweld. Voorzover onze kennis nu strekt, zijn de Verenigde Staten en president Bush weloverwogen te werk gegaan, bedachtzaam en niet wild om zich heen slaand. 

Gelukkig is er een brede coalitie van meer dan 40 landen. Dat is, juist nu het gaat om de strijd tegen het terrorisme, van grote betekenis. Terecht stelden premier Blair en onze premier dat de aanval op Afghanis-tan gerechtvaardigd is als een verdediging van westerse belangen. Ik voeg eraan toe: uiteraard ook een strijd voor waarden die universeel zijn. De nu begonnen militaire actie is in de eerste plaats een daad van zelfverdediging. Ook wij hebben de aanval op de Verenigde Staten gezien als een aanval op onze samenleving en onze waarden en normen. Ook wij hebben het besluit om artikel 5 van het NAVO-verdrag in werking te stellen, gesteund. Dit artikel behelst dat een aanval op één een aanval op allen is. 

De aanslagen van 11 september op het World Trade Center in New York en het Pentagon in Washington zijn op 12 september scherp veroordeeld door de Veiligheidsraad. Ze werden gezien als een bedreiging van de internationale vrede en veiligheid. In diezelfde Veiligheids-resolutie werd gesteld dat op basis van artikel 51 van het Handvest van de Verenigde Naties de Verenigde Staten het recht op zelfverdediging hadden, individueel of met collec-tieve middelen. Ook secretaris Kofi Annan van de VN heeft de rechtma-tigheid van de aanvallen op Afghanistan bevestigd. Volgens Annan proberen de Verenigde Naties de vorming van een representatieve, multi-etnische en op brede basis gevestigde regering in Afghanistan te bevorderen. Er dient nauw gelet te worden op de wijze waarop de Noordelijke alliantie bij een en ander wordt betrokken. Ik sluit mij graag aan bij de opmerkingen van de heer Melkert op dit punt. 

De militaire actie is conform artikel 51 van het Handvest van de Verenigde Naties en conform artikel 5 van het NAVO-verdrag. De actie is gemeld aan de Veiligheidsraad. De militaire acties ter zelfverdediging behoeven niet gestopt te worden totdat de Veiligheidsraad maatregelen heeft genomen om de internationale vrede en veiligheid te herstellen en te handhaven. Dat zit er voorlopig niet in. 

Het gaat op dit moment niet alleen om Afghanistan. Laten wij daar helder over zijn. Niet alleen de daders van de aanslagen, maar ook degenen die verantwoordelijk zijn voor het bieden van hulp of steun of die een schuilplaats bieden aan hen die terroristische aanslagen plegen, dienen volgens de Veiligheidsraad te worden aangepakt. Indien er bewijzen zijn voor betrokkenheid van andere landen, gelden dezelfde criteria als nu voor het Afghanistan van de Taliban. 

De heer Marijnissen (SP): voorzitter. In de coalitie van 40 landen zitten onder andere ook Saoedi-Arabië , Oezbekistan, Pakistan, landen met dubieuze regimes. Onder de mensen die gei¨dentificeerd zijn als de mogelijke daders van de aanslagen in New York, zitten nogal wat Saoedi’s. Er wordt in bepaalde kringen van veiligheidsdiensten gesproken over de Saoedische connectie. Het is bekend dat ook Osama Bin Laden medegefinancierd is door mensen uit Saoedi-Arabië . Zou Saoedi-Arabië ook zo’n land zijn dat nu in de coalitie zit, maar later in aanmerking komt om aangepakt te worden? 

De heer Balkenende (CDA): Het is, denk ik, speculatief om nu in te gaan op de mogelijke contacten en wie verantwoordelijk zijn. Feit is dat op dit moment landen gezamenlijk moeten optreden tegen het terrorisme. Er kunnen situaties zijn dat binnen landen bepaalde groepen foute of onmenselijke handelingen hebben verricht. Dergelijke situaties zullen op dat moment als zodanig moeten worden beoordeeld. Het gaat nu om de vraag of wij als internationale gemeenschap signalen kunnen geven om de zaak aan te pakken. In die zin is de steun gerechtvaardigd. Dat doet niet af aan het feit dat kwalijke elementen aangepakt zullen moeten worden. Dat is het lastige. 

De heer Marijnissen (SP): U bent het dus met mij eens dat, op het moment dat onomstotelijk wordt vastgesteld dat Saoedi-Arabië onderdak verschaft aan mensen die in wat voor vorm dan ook steun hebben verleend aan de groep van Osama Bin Laden, deze mensen moeten worden aangepakt. Kan Saoedi-Arabië , als dat het geval is, in uw optiek dan nog lid blijven van de coalitie? 

De heer Balkenende (CDA): U gaat te ver. Ik heb gezegd dat het er op dit moment om gaat dat landen gezamenlijk optrekken tegen het terrorisme. Mocht blijken dat er sprake is van foute handelingen, dan zal daarover als zodanig gesproken moeten worden. De heer Marijnissen heeft het nu echter over een ’’stel-situatie’’. Ik ben op dit ogenblik blij met de internationale steun en als er fouten worden gemaakt, dan moeten deze worden aangepakt. Ik vind het te grofmazig om nu wel deel te nemen en er bij fouten uit te stappen. 

De heer Marijnissen (SP): Volgens mij kan de heer Balkenende niet zijn ogen sluiten voor de berichten die ik aanhaalde. Er is natuurlijk wat aan de hand met Saoedi-Arabië en de heer Balkenende weet ook wel wat voor land dat is. Bovendien blijkt uit berichten dat er sprake is van een Saoedische connectie die mede verantwoordelijk wordt gehouden voor terroristische aanslagen. Tegelijkertijd kunnen wij vaststellen dat deze in de coalitie van veertig zit. De heer Balkenende ontkomt dus niet aan dit vraagstuk. 

De heer Balkenende (CDA): Het is inderdaad een lastig vraagstuk. Ik heb gezegd dat het goed is dat er een coalitie is die de strijd aanbindt tegen het terrorisme, maar dat wil nog niet zeggen dat wij zullen weglopen voor dubieuze zaken die zich in dit soort landen afspelen. Wij zullen naar bevind van zaken moeten handelen. Ik ben het eens met de heer Marijnissen dat dit een gevoelige internationale kwestie is. 

voorzitter. De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties heeft aangegeven dat hij zich het recht voorbehoudt om, naast de aanvallen op Afghanistan, ook actie te ondernemen tegen andere organisaties en landen. De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Strong, zei echter meteen dat op dit moment de aanvallen beperkt blijven tot Afghanistan. De bewijzen dat Bin Laden achter de aanslagen zat, werden versterkt door de video-opnamen waarin hij stelt dat Amerika vernietigd moet worden en dat hij de aanslagen van 11 september zelfs verwelkomt. Talrijke diplomatieke initiatieven van Pakistaanse zijde, maar ook van de zijde van de Veiligheidsraad, tot uitlevering van Osama Bin Laden, hebben helaas tot niets geleid. Het doel van de militaire actie is nu om het Bin Laden-netwerk uit te schakelen en het gebruik dat Afghanistan biedt als uitvalsbasis voor terrorisme, nu te beë indigen. Dat is wat op het ogenblik aan de orde is. 

Artikel 5 en ons standpunt van afgelopen donderdag, zoals dat is verwoord door mijn collega Verhagen, houden wel in dat Nederland bereid moet zijn om, indien het daartoe in staat is, militaire assistentie te verlenen. Wij moeten ons niet terugtrekken als een beroep wordt gedaan op de internationale solidariteit. Daarom steunt het CDA het besluit van de NAVO van 8 oktober om vijf AWACS verkenningsvliegtuigen en fregatten in de Balkan ter beschikking te stellen van de Verenigde Staten, om hen te ontlasten, opdat zij al hun materieel kunnen inzetten voor de strijd tegen het terrorisme. Wij wensen de Nederlandse bemanning die ter plekke actief zal zijn ook in deze tijd alle goeds. 

De bombardementen op terroristische bases en militaire doelen in Afghanistan roepen wellicht nieuwe terreurdaden op. Maar zoals premier Blair terecht stelde, zijn de gevaren van passiviteit veel groter. Als wij niets doen ter bestrijding van het terrorisme en terreuraanslagen, dan kunnen de gevolgen groter zijn. Het CDA juicht het actieplan Veiligheid en terrorisme toe, maar vindt dat het nog tekortschiet. Hiervoor verwijs ik naar het pleidooi van mijn voorgan-ger De Hoop Scheffer om te komen tot een nationale veiligheidsraad. Dat is natuurlijk niet het enige. Wij zullen bij deze vraagstukken ook stil moeten staan bij de functie van recherche- en inlichtingendiensten in onze eigen samenleving. 

Ik hecht er ook aan, aan te geven dat het CDA het heel belangrijk vindt dat Afghaanse vluchtelingen worden opgevangen in de eigen regio. Wij mogen hen niet in de kou laten staan. Er moet begrip zijn voor de situatie daar. Daarom zijn de inspanningen van de UNHCR ook van groot belang en verdienen deze onze steun. Er dient dus sprake te zijn van opvang in de eigen regio, ook met het oog op de wederop-bouw als de tijden beter worden. Ook daaraan mag worden gerefe-reerd. Het is goed dat er nu humanitaire hulp geboden wordt, want deze is dringend noodzakelijk. 

Het CDA ondersteunt in dit verband de beslissingen die de Algemene Raad van de Europese Unie nam. Gisteren lanceerde de Algemene Raad de volgende plannen. Er wordt 316 mln euro vrijgemaakt voor humanitaire hulp aan Afghanistan en de landen eromheen. De EU verbreedt de maatregelen tegen financiering van terroristische activiteiten en organisaties, door de uitgebreide lijst over te nemen die de Verenigde Naties het afgelopen weekend vaststelden. Banktegoeden van ongeveer 200 personen en instanties moeten nu worden bevroren. Dit zijn noodzakelijke besluiten. De Europese Unie wil ook dat de Verenigde Naties het voortouw nemen bij de opbouw van een nieuwe staat in Afghanistan, als het Taliban-regime is verdwenen. Verder werd besloten om de betrekkingen met India, Pakistan en Iran aan te halen, ook in de strijd tegen het terrorisme. 

Het gaat nu om de bestrijding van terrorisme, om de aanval op de foute handelingen en daar moeten wij mee doorgaan. Maar dit is niet het hele verhaal. Er zal ook nadrukkelijk aandacht moeten worden gegeven aan de voedingsbodem van het terrorisme, want het probleem zit veel dieper. De aanslagen zijn er, maar er is zoveel meer aan de hand en ook daar zullen wij later met elkaar over moeten spreken. Wij hechten er ten slotte aan, het vertrouwen in de regering uit te spreken in al haar activiteiten in de strijd tegen het terrorisme. Dat geldt ook voor onze premier, die afgelopen zondag direct duidelijk maakte waar het om ging. Het is geen aanval tegen islam, het is een aanval tegen terrorisme. Juist in deze tijd is het van belang dat de verhoudingen ook in Nederland niet escaleren. Het gaat om universele menselijke waarden die gerespecteerd moeten worden. Dat staat op het spel. Er ligt een gemeenschappelijke verantwoorde-lijkheid van christenen, joden, humanisten, islamieten en allen met een andere wereld- of levensbe-schouwing. Dat respect voor de universele waarden is iets wat allen bindt. Daarom vergt de strijd tegen het terrorisme een gemeenschappe-lijke inzet, een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid en een gemeenschappelijke strategie.