Amsterdam- Het werd Dancer in the Dark. Niet omdat we voor deze film kozen, we kozen voor de zaal, de nieuwe Pathé bioscoop in de Reguliersbreestraat. Fris geverfd, leuk modieus en ruime stoelen.

Als Lars von Trier weer eens een film uitbrengt snuif je daar altijd wel wat van op. Een kop hier, een fragment daar. Zo wist ik dat hij Cannes gewonnen had, dat de emoties tussen hem en Björk hoog opliepen, zelfs dat zij hem nooit meer wilde zien, dat het een soort musical was geworden, dat Björk een Palm had gewonnen en dat het publiek in Cannes de film uitfloot.

Over het verhaal vernam ik weinig. Alleen dat Björk als hoofdrolspeelster Selma een moeilijke en moedige vrouwen keus moest maken. Haar leven of dat van haar zoon Gene. Over de toedracht wist ik nagenoeg nog niets zelfs niet uit de recensies.

Von Trier had "verzocht" niets over het einde te vertellen. Een goed advies van een regisseur. Met als gevolg dat de recensenten in hun beoordeling volledig aan de film voorbij gingen.

Er is de muziek van Björk, waarop ook gedanst wordt, er is de keuze van Selma en er is de nieuwe camera voering. Maar dat alles vertelt niets over de film, als je je hiertoe beperkt ga je volledig aan de kern voorbij.

En die kern is zeer relevant, zeer actueel en hogelijk politiek.

Dus... Ik ga het hele verhaal vertellen. U... Oh lezer... U zij gewaarschuwt... Tot na de foto...

scroll down b...

Selma is een Europese fabrieksarbeidster in Amerika. Zij wordt langzaam blind en haar zoontje leidt aan hetzelfde euvel. Een operatie kan hem nog redden, haar niet meer. Selma zal het zicht verliezen. Om haar zoon te redden spaart ze al haar geld. Alles gaat ervoor opzij.

(In een vorige film van von Trier, Europa, is het een Amerikaans jongetje dat in het naoorlogse Duitsland ronddoolt en rondkijkt.)

Selma en Gene wonen in een caravan op het terrein van de depressieve politieman Bill. Hij heeft z'n erfenis erdoor gejaagd en heeft veel schulden. Hij durft dit niet aan zijn koopzieke vrouw te vertellen omdat hij bang is haar te verliezen.

Wel neemt hij Selma in vertrouwen, waarop Selma haar geheim vertelt. Het geheim van haar naderende blindheid. Iets dat ze wanhopig probeert te verbergen.

Op de dag dat Selma ontslagen wordt steelt de politieman haar geld. Selma wil het terug. Het leven van Gene hangt er immers vanaf. Hij weigert het terug te geven. Er volgt een worsteling waarbij Bill door een schot verwondt raakt. De depressie heeft inmiddels zover toegeslagen dat Bill haar smeekt er nu maar snel een einde aan te maken en hem neer te schieten. Om het genadeschot af te dwingen houdt hij haar geld stevig vast. Hij dwingt haar met 'alleen je geld als je schiet'.

En zij doet het. Huilend en hopeloos.

In de rechtzaal zit alles haar tegen. De Officier van Justitie gedraagt zich als een goed amerikaanse prosecuter door haar voor ondankbare communist uit te maken en haar advocaat doet vrijwel niets.

(Een reël gegeven. De meeste terdood veroordeelden in de VS krijgen in eerste instantie luie en slechte advocaten toegewezen.)

Haar positieve levenshouding van het begin van het verhaal wordt volledig omgekeert. Zelfs haar blindheid wordt in twijfel getrokken. Zij is slecht, zoals in goedkope Hollywood films de slechterik tot opluchting van iedereen veroordeeld wordt tot de strop.

Selma lijkt te berusten. De operatie voor haar zoon is immers geregeld.

Zonder pardon wordt zij tot de strop veroordeeld.

Hier ligt nog niet het dramatisch hoogtepunt van de film. Zij moet immers nog kiezen, lijkt het.

De keuze, die geen keuze blijkt te zijn komt in de persoon van een nieuwe advocaat. Hij biedt haar aan uitstel van verhanging aan te vragen. Betaling is al geregeld. De tweeduizend dollar voor Gene's operatie wil hij ervoor aanwenden.

De keuze die de advocaat hier aan Selma voorlegt is de oppervlakkige keuze die von Trier de kijker voorschotelt.

De strop of een levende blinde zonder vrijheid tot de dood erop volgt.

De dood of de vergetelheid in een donkere kerker en het knagende geweten dat je zoon zich in dezelfde hel als jij bevindt.

Dat is toch geen keuze.

In eerste instantie komt de advocaat binnen als de cavalerie in Hollywoodse films. De bevrijding is nabij en al goed eind goed.

Maar ook deze cavalerist wil haar alleen maar leegplukken. Hier geen heldenrol, geen opoffering á la Richard Gere, maar de rauwe unstarlike amerikaanse werkelijkheid. Geen opgepoetst Hollywoods zelfbeeld. Geen manipulatie van de werkelijkheid, maar dicht op de werkelijkheid van alle amerikaanse dagen.

De filmstijl is post- documentair. Een onrustige camera, soms out of focus en out of frame heeft een belangrijke functionaliteit. Het is post- documentair omdat het dramatische overheerst en daarmee de personages angstaanjagend dichtbij brengt. Het is veel meer "de" werkelijkheid. ( Excuses voor het gebruik van het woord "de".)

De merkwaardige kleurwisselingen reflecteren veel meer het echte bestaan en de wisselingen die men ervaart als de Hollywoodse glimmende technische perfectie.

Von Trier doorbreekt de Hollywoodse werkelijkheid. Hij provoceert het dominante wereldbeeld. Vooral bij amerikanen komt dit hard aan, zoals bij Stephanie Zackarek in Salon.com;

"But von Trier's jerky camera moves and meandering pace, for making us forget that we're watching a movie, only reminds us that we're being manipulated in the most obvious and cheapest way."

Gemanipuleerd ja, maar uiteindelijk niet om de oppervlakkige vraag over haar keuze te beantwoorden. Von Trier legt de kijker uiteindelijk "de" vraag voor.

"Is de doodstraf een gerechtvaardigde straf?"

In de meeste recensies lijkt de doodstraf een normaliteit te zijn. Een element in de dramatische setting. Een element om haar keuze te accentueren.

Maar haar keuze is geen reële keuze. Het is de omgeving, de maatschappelijke werkelijkheid die haar dit opdringt. Het zijn de mensen en omstandigheden die haar keuzen maken en het is het systeem waarin zij beland die tot haar dood leidt.

Selma's vlucht in de musical is een vlucht uit de werkelijkheid. Een romantisering van het oude Hollywood.

De musical elementen in Dancer in the Dark en de prachtige muziek van Björk hebben het paradoxale effect dat het de werkelijkheid verlicht en verluchtigt, ons kijker toch nog doet beseffen dat we naar fictie kijken. Het contrast met het doorlopende "reële" verhaal is echter weer zo groot dat deze werkelijkheid extra schokkend is.

De politieke werkelijkheid is dat in de Europese Unie een proto-grondwet is ontworpen dat op 2 oktober 2000 is gepubliceerd, waarin in artikel 2 de doodstraf voor het Oude continent categorisch afgewezen wordt. Tegelijk vinden er in amerika presidents verkiezingen plaats waarin de man die dit jaar nog een paar dozijn mensen de dood injoeg zich nu als George W. Bush kandidaat stelt voor het presidentschap.

"Maar ach... "de" werkelijkheid... Von Trier is toch een manipulator, een god in zijn eigen kunstwerk... Laat de werkelijkheid toch met rust... Wij Kunstredacties zijn Post- Politiek."

DD